35. Prediker 7: 15 - 18 Wees niet al te rechtvaardig en wees niet al te goddeloos

15 Dit alles heb ik gezien in mijn vluchtige dagen:

er is een rechtvaardige die omkomt in zijn rechtvaardigheid,

en er is een goddeloze die bij al zijn slechtheid zijn dagen verlengt.

16 Wees niet al te rechtvaardig

en acht uzelf niet bovenmate wijs.

Waarom zou u uzelf verwoesten?

17 Wees niet al te goddeloos

en wees niet al te dwaas.

Waarom zou u sterven vóór uw tijd?

18 Het is goed dat u aan het ene vasthoudt

en daarbij uw hand niet van het andere aftrekt.

Immers wie God vreest, ontkomt aan dit alles.

Het zijn op het eerste gezicht raadselachtige verzen, de verzen 15 tot en met 18. Wees niet al te rechtvaardig? Maar je moet toch juist wél voor 100 procent rechtvaardig zijn? Wees niet al te goddeloos? Maar je moet toch het goddeloze tot iedere prijs vermijden? Roept Prediker ons nu op om een beetje water bij de wijn te doen?

Laten we allereerst vaststellen dat het in deze verzen duidelijk gaat om het vinden van balans, het juiste evenwicht tussen uitersten: wees niet al te zus, wees niet al te zo (vs 16 en 17) en houdt aan het ene vast, terwijl je daarbij je hand niet van het andere aftrekt (vs 18). Dan gaan we nu de verzen beter bekijken.

15 Dit alles heb ik gezien, zegt Prediker. Wat is dit alles? Is dat de constatering uit vers 15? Dan zou de formulering dit alles een beetje overdreven zijn. Is het dan de inhoud van vers 15 tot en met 18, of reikt het nog veel verder? Ik denk het laatste. Prediker is weer op zoek naar wijsheid, hij wil dingen begrijpen, doorgronden, maar het lukt hem nooit helemaal. We zagen dat al eerder:

• Ik legde mij met heel mijn hart erop toe met wijsheid te onderzoeken, en na te speuren ... dat is een treurige bezigheid ... om zich ermee te vermoeien (Prediker 1: 13)
• Ik legde mij ... erop toe wijsheid te kennen ... Ik merkte dat ook dit najagen van wind is... (Prediker 1: 17)
• Daarna richtte ik mijn aandacht op het bezien van wijsheid ... (Prediker 2: 12)

Ook al zijn de resultaten teleurstellend, toch kan hij niet opgeven, hij zet zijn zoektocht voort. Je ziet het, als vooruit kijkt in dit hoofdstuk en het volgende steeds weer: 

• Dit alles heb ik gezien (vers 15)
• Dit alles heb ik met wijsheid beproefd ... ik wil wijs worden ... maar de wijsheid bleef ver bij mij vandaan (vers 23)
• Ik kwam ertoe ... wijsheid te zoeken (vers 25)
• Dit heb ik gevonden ... (vers 27 en 29)
• Dit alles heb ik gezien, toen ik mij er ... op toelegde ... te begrijpen (Prediker 8: 9)
• Toen ik mij ... erop toelegde wijsheid te kennen (Prediker 8: 16)

Prediker lijkt ook te beseffen dat zijn zoektocht onder tijdsdruk staat, want hij spreekt over zijn vluchtige dagen. 

Wat heeft Prediker in zijn vluchtige dagen dan gezien? Dit:

er is een rechtvaardige die omkomt in zijn rechtvaardigheid,

en er is een goddeloze die bij al zijn slechtheid zijn dagen verlengt.

Dat kan ongeveer zoiets betekenen als 

1. Soms sterft een rechtvaardige jong en een goddeloze wordt oud.
2. Iemand die het recht aan zijn kant heeft legt het soms in een juridische procedure tóch af tegen een schuldig iemand. Als je de cursief weergegeven (door de vertaler ingevoegde) woorden 'zijn dagen' in de tekst weglaat, dan is deze optie heel goed mogelijk, ook in verband met de volgende verzen.
3. Een eerlijk en betrouwbaar iemand wordt keer op keer getroffen door tegenslag terwijl het een slechterik en oplichter voor de wind gaat.

In alle drie de gevallen proef je Predikers teleurstelling; hoe oneerlijk! Maar Prediker heeft nog wel een raad voor rechtvaardigen en goddelozen:

16 Je kunt wel gelijk hebben, maar dat wil niet zeggen dat je alles op alles moet zetten om het te krijgen: wees niet al te rechtvaardig. Nieuwtestamentisch gezegd: 'waarom lijdt u niet liever onrecht?' (1 Korinthe 6: 7) Door keihard op je strepen te gaan staan schep je soms een onmogelijke sfeer, waarin mensen niet meer tot elkaar kúnnen komen. Acht uzelf niet bovenmate wijs. Denk niet dat jij het altijd het beste weet, dat jíj de beste visie op iets hebt, dat jíj gelijk hebt. De reden die Prediker geeft om niet al te rechtvaardig en niet bovenmate wijs te zijn is: waarom zou u uzelf verwoesten? Door zó voor jezelf op te komen maak je jezelf kapot. Het kost je oneindig veel energie en de ánder wordt ook steeds onverzoenlijker en gaat ook proberen je kapot te maken.

17 Maar je kunt ook niet altijd over je heen laten lopen, toch? Inderdaad, en misschien kun je vers 17 zó uitleggen, dat hierin het evenwicht aangebracht wordt: wees niet al te goddeloos. Ga niet té ver mee - ten koste van jezelf - met je 'goddeloze', oneerlijke tegenstander in een (juridische) zaak of in een meningsverschil, want dan ben je ál te dwaas.

Maar misschien moeten we dit vers ook wel anders uitleggen, misschien richt Prediker zich hier wel rechtstreeks tot echte slechteriken: wees, jij goddeloze gemenerik, niet al te zeer belust op overwinning in jouw oneerlijke (rechts)zaak tegen jouw (rechtvaardige!) tegenstander.  Wees niet al te goddeloos. Je speelt een riskant spel, er bestaat nog wel zoiets als recht! Waarom zou u sterven voor uw tijd, door toedoen van God of door toedoen van mensen?

Zoek het evenwicht door dicht bij God te leven - Pixabay

18 Zoek het evenwicht tussen al te rechtvaardig en al te goddeloos. Het is goed dat u aan het ene vasthoudt en daarbij uw hand niet van het andere aftrekt. Maar hoe houd je dat evenwicht? Zo: wie God vreest ontkomt aan dit alles, die ontkomt aan het al te rechtvaardig en al te goddeloos zijn.

Dat vind ik nou echt gaaf om te lezen: wie God vreest; wie Hem dient, dicht bij Hem leeft, Zijn hulp in het leven van alledag nodig heeft, díe blijft in balans. Prediker heeft het niet over hoog opgeleiden, buitengewoon getalenteerden, niet over diplomaten, managers of ministers, niet over mensen die vloeiend zeven talen spreken, niets van dat alles! Gewoon: wie God vreest, oud of jong, arm of rijk, zwart of blank, die weet zich op de juiste wijze bij zijn medemens te gedragen. Niet omdat hij daar 'goed in is', maar omdat hij daarom verlegen is en het ontvangt van God, dát noemen we een 'gave', een talent. Glorie aan de Gever!